​​​​​​Vriese​​​lhof

Korte inhou​d

Binnen het provinciale groendomein Vrieselhof besteedt het Natuurinrichtingsproject Vrieselhof voornamelijk aandacht aan het behoud en de uitbreiding van het aanwezige blauwgrasrelict en het verbeteren van de standplaatsfactoren voor het geel schorpioenmos dat hierin nog voorkomt. Hierbij worden ook de andere aanwezige natuurwaarden van Europees belang (o.a. elzenbroekbossen en vleermuispopulaties) en de verbetering van de natuurrecreatieve maatregelen niet uit het oog verloren.

Tijdslijn 

Oktober 2015: instelling project
Juni 2016: oprichting projectcomité
Oktober 2017: projectrapport
Februari 2018: bepaling uit te voeren maatregelen
November 2018: omgevingsvergunning na openbaar onderzoek verkregen
Juli 2019: start van de uitvoeringswerken
Augustus 2023: Einde uitvoeringswerken

Oppervl​​​akte

117ha

Situering

Het projectgebied kent een zeer sterke overlap met het provinciale groendomein Vrieselhof en ligt in de westelijke randzone van de Antwerpse Kempen. Het is gelegen net ten noordoosten van de dorpskern van Oelegem, een deelgemeente van Ranst en ten zuidwesten van het centrum van Schilde.

Doelst​​ellingen

Met de aankoop van een aantal graslanden gelegen rondom het blauwgraslandrelict (dat reeds eigendom was van de provincie) werd het provinciaal groendomein Vrieselhof verder uitgebreid. Vanaf dat moment was het nuttig om het instrument natuurinrichting in te zetten. In oktober 2015 werd het Natuurinrichtingsproject Vrieselhof dan ook door minister Schauvliege ingesteld.
De hieronder opgesomde krachtlijnen werden als doel gesteld om o.a. het Europese Natura 2000-netwerk te versterken:

1. Uitbreiding/versterking van de populatie van het geel schorpioenmos (erg zeldzaam in Vlaanderen)
2. Uitbreiden en versterken van beekdalbegeleidende graslanden (waaronder het zeldzame blauwgrasland) via o.a. het herstel van de lokale hydrologie en lokale afgravingen
3. Gericht habitatherstel (van o.a. Europese en Vlaamse natuurdoeltypen) via bosomvorming en -uitbreiding, heideherstel, open plekken-beheer en aanleg/herstel van poelen
4. Maatregelen gericht op de aanwezige vleermuispopulaties (inrichten kasteelzolder, verbeteren connectiviteit, ...)
5. Uitbouw van natuur-recreatieve maatregelen (gericht en aangepast recreatief ontsluiten van het Kasteelpark en omgeving, bevorderen relatie Kasteel-Fort, aanleg knuppelpad, ...).

Maatrege​len​​

Het Natuurinrichtingsproject Vrieselhof geeft uitvoering aan het​n​atuur- en erfgoedbeheerplan Vrieselhof.
De uit te voeren natuurinrichtingsmaatregelen zijn dan ook te kaderen binnen dit natuur- en erfgoedbeheerplan.

Op plantkundig vlak worden maatregelen genomen om de bestaande populatie geel schorpioenmos (Hamatocaulis vernicosus) beter te beschermen en verder te laten uitbreiden. Deze maatregelen stellen ook de blauwgraslandvegetatie in staat zich verder uit te breiden. Tevens wordt het verspreidingsgebied aan elzenbroekbos uitgebreid.
Hiervoor zijn er verschillende hydrologische ingrepen voorzien die een meer natuurlijk functionerend valleisysteem beogen. Dat is goed voor de natuur. Door de afgraving van opgehoogde percelen en het plaatsen van de nodige overloopconstructies ontstaan in de vallei de juiste omstandigheden voor waardevolle “natte natuur". Bovendien wordt het waterbergend vermogen van de vallei opnieuw hersteld. Daardoor verkleint de kans op overstromingen stroomafwaarts. Een win-winsituatie dus voor de natuur én de mens.

Op dierkundig vlak worden er maatregelen genomen die een positief effect hebben op de aanwezige populatie vleermuizen, rivierdonderpadden en kleine modderkruipers (vissen). Een aantal van deze maatregelen hebben een rechtstreeks effect (herinrichting zolderkamer kasteel, ontslibben Rosse beek, …) op deze populaties. Het andere deel heeft een eerder onrechtstreeks effect via habitatverbetering voor bijvoorbeeld de prooidieren (ontslibben bomkrater, aanleggen bos-mantel-zoomvegetaties, …).

Naast de maatregelen die gericht zijn op de rechtstreekse of onrechtstreekse bescherming en uitbreiding van de populaties of vegetaties is er vanuit de natuurinrichting ook nog de focus gelegd op een derde groep maatregelen. Hier gaat het om de ondersteunende maatregelen. Hiertoe rekenen we bijvoorbeeld de maatregelen dewelke de wegen en het wegenpatroon aanpassen. Enerzijds werden een aantal van deze wegenwerken uitgevoerd om een gepast beheer met gepast materiaal te kunnen uitvoeren. Anderzijds maken een aantal van deze wegenwerken een betere sturing van de recreatieve stromen mogelijk waardoor de druk op de habitat vermindert. 
 ​
Voor een gedetailleerde beschrijving van het gebied, van de maatregelen en van hun effecten verwijzen we naar het projectrapport (4Mb) en de bijhorende kaartenbundel (20Mb). 
Een overzicht op kaart van de te nemen inrichtingsmaatregelen vindt u hier.

De uitgevoe​​​​rde maatregelen

Infrastructuur- en kavelwerken

• Uitbreiden bos in het noordwesten van het projectgebied aansluitend bij elzenbroekbos
• Aanplanten houtkant als groenscherm in het noorden van het projectgebied
• Creëren bos-mantel-zoomvegetatie aan rand weiland ten westen van het kasteel
• Creëren ecologische corridor (halfopen habitat) tussen kasteelvijver en Schijnvallei
• Uitbreiden heide ten noorden van de kasteelvijver
• Herstellen dreef ten oosten van het kasteel
• Plaatsen draadafsluiting met poorten (Schijnvallei en glacis)
• Plaatsen elektrische draadafsluiting rond weiland ten westen van het kasteel

Aanpassing van de wegen en het wegenpatroon

• Plaatsen van beheerbrug over het Schijn
• Plaatsen van voetgangersbrug over het Schijn
• Aanleggen knuppelpad tegenover de ingang van het fort tot aan het Diep
• Verlengen dreef/recreatieve as ten oosten van het kasteel
• Optimaliseren/opwaarderen recreatieve fietsverbinding tussen nieuwe parking en Antitankgracht
• Plaatsen afsluitpaaltjes (om gemotoriseerd verkeer te weren) (ter hoogte van glacis en Staltheater)
• Heraanleg bestaand recreatief pad langs de Rosse beek en lokaal herstel pad langs de fortvijver
• Heraanleg beheerweg langs het Schijn (noordoever)
• Heraanleg recreatief pad/beheerweg (noordoever Schijn en naar glacis)
• Verplaatsen toegang tot perceel langs Knodbaan

Waterhuishoudingswerken

• Aanleg nieuwe gracht ten westen van het Langerandbos
• Gedeeltelijk dempen grachtjes nabij de verlegging gracht
• Plaatsen overloopconstructies aan het Schijn en aan de Heidebeek
• Aanleggen zandvang en winterbedding (zuidoever) langsheen het Schijn
• Ruimen Rosse beek
• Ontslibben kasteelvijver en bomkrater aan het nieuwe knuppelpad

Grondwerken

• Afgraven opgehoogd perceel ten zuiden van het Schijn (oostelijk deel) in functie van  uitbreiding areaal geel schorpioenmos
• Afgraven opgehoogd perceel ten zuiden van het Schijn (westelijk en zuidelijk deel) in functie van uitbreiding elzenbroekbos en waterberging
• Zeer beperkt afgraven rabat 4 (ten noorden van het Schijn)
• Aanleggen van twee nieuwe poelen (in het westen en noorden van het projectgebied)

De werken ​​na uitvoering

Voor de uitvoering van de werken reserveerde de Vlaamse regering 1.785.000 euro. De provincie Antwerpen zorgde voor een cofinanciering van 300.000 euro. Er werd ook beroep gedaan op Europese cofinanciering ter waarde van 676.000 euro.

Veruit de grootste impact had het kappen van een acht hectare bos. Daarna werd er afgegraven. Dit was nodig om het valleikarakter en dus ook het waterbergend vermogen te herstellen. Maar geen paniek, bijna zes hectare zal spontaan terug evolueren naar waardevol elzenbroekbos. Slechts een kleine drie hectare wordt nu beheerd als bloemenrijk hooiland in functie van het zeldzame geel schorpioenmos.

We vervingen van een deel van de centrale dreef ten oosten van het kasteel. Dit deel van de dreef was sterk in verval, meer dan 40% van de bomen was afgestorven. Deze 40% vormt meestal het kantelpunt om, conform het goedgekeurde beheerplan, over te gaan tot vervanging van een dreef. Om de nieuwe dreef alle kansen te geven om uit te kunnen groeien tot een volwaardige dreef, moest ook het naastliggende bos sterk gedund worden. Op deze manier kan er voldoende licht bij de nieuw aangeplante dreefbomen komen. Een zure appel om door te bijten, maar de enige manier om onze kinderen en vooral kleinkinderen te kunnen laten genieten van een wandeling door een statige, volgroeide dreef zoals wij ze kenden.

Laatst​​e update

Augustus 2024​