Het gebied was vroeger voornamelijk in gebruik als turfwinningzone. Vanaf de jaren '30 werd een deel van het moeras verkaveld (Ter Bronnen), visvijvers werden aangelegd en de Torfbroekvijver van het reservaat werd uitgegraven. Verdere verkaveling werd stopgezet en het Torfbroek werd uiteindelijk één van de eerste erkende natuurreservaten (sinds 1981) en is al meer dan 30 jaar in beheer bij Natuurpunt. De natuur wordt er sterk bepaald door het heel kalkrijke water dat na een ondergrondse tocht van 10-100den jaren in het Torfbroek opwelt. Een inrichting van dit natuurgebied is vooral gericht op het behoud of zelfs veiligstellen van de aanwezige topnatuurwaarden. Tevens geniet dit gebied een Europese bescherming en maakt het deel uit van het Europees ecologisch netwerk NATURA2000.

Gedurende een aantal jaren werd de haalbaarheid van het project onderzocht. De eerste studie was een uitgebreide eco-hydrologische studie. Die geeft de kansen en knelpunten in het gebied weer en doet ook voorstellen voor de inrichting en het beheer van het gebied. In 2008 was er een bodemonderzoek van de vervuilde percelen en naar het slib van de aanwezige vijvers in het gebied. In 2015 werd een bijkomende studie uitgevoerd over de potenties en knelpunten van de drie grote vijvers in het Torfbroek.

De financiële impact van de resultaten van die studies werden verder onderzocht. De kosten voor de sanering van de kunstmatige ophogingen, het stort en ontslibbing van een aantal vijvers met hoge potenties voor zeldzame watervegetaties (kranswieren, fonteinkruiden,...) werden geraamd. In 2017 werd het haalbaarheidsrapport goedgekeurd door minister Schauvliege.

Het projectdoel is het doorvoeren van een uitgebreid natuurherstel en de versterking van de biodiversiteit. Een belangrijkste focus van het project ligt op het versterken en voor de toekomst veiligstellen van de unieke natuurwaarden van het Torfboek. Torfbroek heeft momenteel al hoge botanische waarden op Vlaams en NW-Europees niveau maar op heel wat plekken zijn nog natuurwaarden te winnen.

Maatregelen

Het Torfbroek is het meest kwetsbaar op het vlak van de waterhuishouding vanwege het voorkomen van zeer zeldzame maar ook zeer kwetsbare vegetaties. Vooral eutrofiëring is een bedreiging voor de schrale vegetatietypes. Maatregelen die een bufferende werking hebben zijn dus heel belangrijk. Inspoeling, infiltratie en rechtstreekse instroom van nutriënten moeten vermeden worden door inrichting van bufferzones en herinrichting van waterlopen.

Een aantal andere problemen spelen zich af binnen het reservaat en hebben vooral te maken met beheer van het gebied. Het Torfbroek behoeft een arbeidsintensief maaibeheer van blauwgrasland, kalkmoeras en trilveen. Om dit op een efficiënte, minder arbeidsintensieve en duurzame manier te laten verlopen is er nood aan een goede beheerinfrastructuur en een betere ontsluiting door aanleggen en verbeteren van beheerpaden en bruggetjes.

Er is ook nood aan een ruimte waar klein beheermateriaal veilig kan opgeslagen en desgevallend hersteld kan worden. Deze mogelijkheid is voorzien in het beheer- en onthaalgebouw.

De vijvers in het gebied bevatten veel slib en weinig waterplanten. De vijvers worden optimaal ingericht met oog op behoud van open water en een ontwikkeling van waardevolle watervegetaties. De belangrijkste maatregel voor deze doelstelling is het ontslibben van de vijvers.

Een derde groep van op te lossen knelpunten of te ontwikkelen potenties is de herinrichting van een aantal aangetaste zones waar heel wat natuurwaarden te winnen zijn. Op twee plaatsen is het reliëf grondig verstoord door terreinophogingen ten gevolge van vroegere stortactiviteiten. Het reliëf wordt hier hersteld. Voormalige visvijvers worden omwille van de hoge natuurpotenties omgevormd naar een ecologisch beheerd gebied. Het gaat dan om het uitbaggeren van vijvers, verwijderen van verharde oevers en andere verhardingen, afgraven terreinophogingen en verwijderen van constructies en gebouwen. Ook het verwijderen van constructies en verhardingen en afgraven van terreinophogingen is een belangrijke groep van maatregelen.

Tenslotte is het de bedoeling de recreatieve en educatieve mogelijkheden te verbeteren. Het Torfbroek wordt druk bezocht door omwonenden, natuurliefhebbers en wandelaars. Om de recreatie op een duurzame manier te laten verlopen waarbij de natuurwaarden niet worden aangetast, is er nood aan een goede recreatieve infrastructuur. De bouw van een beheer- en onthaalinfrastructuur heeft een belangrijke onthaalfunctie voor het natuurgebied. Verder wordt er een nieuw wandelpad - met inbegrip van knuppelpaden in moeraszones en bruggetjes om grachten over te steken - aangelegd rondom de westelijke, zuidelijke en oostelijke zijde van het Torfbroek en komt er een vogelkijkwand met zicht over de Fauna- en Floravijver.

Beschrijving

Oppervlakte

47,5 ha 

Situering

Het gebied is gelegen in de vallei van de Weesbeek en situeert zich nabij het gehucht Berg ten zuiden van de steenweg richting Brussel. Het ligt volledig in de gemeente Kampenhout, tussen Leuven, Brussel en Mechelen.

Beschrijving

Het Torfbroek is een restant van een uitgestrekte en voor de lage landen uniek moeras, gevoed door zeer kalkrijk grondwater. Het vormt een landschappelijk geheel met grote open waterplassen en herkenbare kleinschalige perceelstructuur van vroegere beemden, en herbergt een aantal unieke vegetaties van zeldzame hooilanden (o.m. blauwgraslanden), trilvenen en kalkmoeras, rietvelden en open water (o.m. kranswiervegetaties) met verschillende plantensoorten op hun laatste groeiplaats in Vlaanderen. Het behoort tot de meest waardevolle natuurgebieden van West-Europa.

Visie:

De centrale doelstelling voor het gebied is het behoud van een door zeer kalkrijke kwel beïnvloed valleigebied met de daaraan gebonden levensgemeenschappen. Er wordt gestreefd naar de ontwikkeling en het behoud van een structuurrijk kleinschalig landschap met de aanwezigheid van graslanden, moerassen, ruigtes en bossen in een mozaïekverband. Concreet gaat het om zeldzame / kwetsbare / bedreigde levensgemeenschappen als kalkmoeras, trilveen en orchideeënrijke graslanden. Open water speelt een belangrijke rol, zowel op grote schaal (heldere waterplassen met dichte rietkragen) als op kleine schaal (slootjes en grachten). Er zal ook aandacht worden geschonken aan historische landschapselementen zoals de rabatten in een aantal graslanden. Hiermee worden de doelen van de Europese Speciale Beschermingszone gerealiseerd.

Eigendomsstructuur:

gemeente Kampenhout, Natuurpunt en particulieren​

Partners

Gemeente Kampenhout, Natuurpunt, privé-eigenaars, Agentschap voor Natuur en Bos

Bijkomende informatie

​​Documenten

Projectrapport Natuurinrichting Torfbroek​

​Persberichten

30 s​eptember 2020: bekijk het persbericht Historisch stort geruimd in Torfbroek​ in onze perskamer 

3 november 2020: bekijk het persbericht Slib ruimen voor helder water in Kampenhout ​in onze perskamer​

2 december 2022: bekijk het persbericht Ook Torfbroek vrij van slib​ in onze perskamer

Ontslibben Torfbroekvijver

Maart 2024: Nieuw knuppelpad over verborgen Dreef in Torfbroek​​

www.kampenhout.be

www.natuurpunt.be

​www.​​​natuurenbos.be

​