Natuur met een rijk verleden in duin en polder
Het natuurinrichtingsproject Schuddebeurze wil de natuur in Schuddebeurze in en rond het oude duinengebied in Middelkerke herstellen en beter ontwikkelen. Het doel is om een aaneengesloten gebied te vormen van zure duingraslanden, duinheide, vochtige duinvalleien en struweel. Dat zijn biotopen die zeldzaam zijn aan de Vlaamse kust. Er is ook oog voor het erfgoed en voor bezoekers die van de natuur en het erfgoed willen genieten.
De terreinwerken van het project zijn gespreid over verschillende jaren.
Natuurinrichting - wat vooraf ging
Het projectgebied Schuddebeurze ligt grotendeels tussen de dorpskommen van Lombardsijde en Westende en het kanaal Plassendale-Nieuwpoort. Het omvat o.a. het natuurreservaat Schuddebeurze.
Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) hebben via studiewerk en overleg een plan opgemaakt voor Schuddebeurze. Dat werd in 2018 na een openbaar onderzoek goedgekeurd door de bevoegde minister.
Dat globale plan werd dan doorvertaald naar concrete uitvoeringsplannen. De eigenlijke uitvoering van de natuurinrichting verloopt in fases. De eerste werken startten in 2020.
De zone waar ondertussen is gewerkt, beslaat een oppervlakte van ca. 50 hectare. Dit zijn gronden van Natuurpunt en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB).
Hoezo topnatuur?
De duinen in de Schuddebeurze zijn zo oud dat de kalk die er ooit in de bodem zat, diep is weggezakt. Daardoor is een eerder zuur milieu ontstaan, met een bijzondere en unieke plantengroei als gevolg: heide met gaspeldoorn en zandblauwtje als blikvangers. Dat vinden we maar op een drietal plaatsen aan de Vlaamse kust.
Aan het begin van de 20ste eeuw herbergde de Schuddebeurze nog een uitgestrekte duinheide. De omvang en de kwaliteit van de duinheide en de zogenaamde “grijze duinen" (schrale duingraslanden) namen daarna dramatisch af door de huizenbouw, overbemesting, onaangepast beheer, enz. Daarbij speelden ontginningsactiviteiten voor zand en klei ook een rol, bovendien werden de putten dan meestal opgevuld met allerhande afval.
Het natuurreservaat De Schuddebeurze van Natuurpunt is ontstaan in 1993 en beslaat ondertussen meer dan 50 hectare. Het beheer is erop gericht de kwetsbare natuurwaarden in stand te houden en te verbeteren. Een natuurinrichtingsproject diende een kans aan om de grootste knelpunten in dit duinrelict aan te pakken.
Zo wordt het natuurgebied Schuddebeurze Europese topnatuur
- als een aaneengesloten gebied van zure duingraslanden, duinheide, vochtige duinvalleien en struweel;
- waar het leefgebied van de kamsalamander hersteld is;
- met een natuurlijker overgang van duinen naar polders, zodat hier een grote biodiversiteit mogelijk is;
- waar delen van het natuurgebied beter toegankelijk zijn voor het publiek, zonder de natuur te belasten.
Een sprekend oorlogsverleden
De Schuddebeurze is een opmerkelijk gebied: niet alleen heeft het een interessante ecologie als één van de drie ontkalkte duincomplexen aan de Belgische kust; het heeft ook een tot de verbeelding sprekend oorlogsverleden.
De sporen van de Eerste Wereldoorlog zijn, in tegenstelling tot deze van de Tweede Wereldoorlog, niet opvallend aanwezig. Toch werd hier hevig gevochten: Schuddebeurze lag aan en net achter de Duitse frontlijn.
Van de Tweede Wereldoorlog is de site Bamburg een stille getuige. Deze veldbatterij met verschillende types bunkers, geschutsstellingen, munitiedepots en bakstenen loopgraven, werd door de Duitsers gebouwd in 1942 om de haven van Nieuwpoort te beschermen. Het is één van de best bewaarde veldbatterijen langs de Vlaamse kust. De site is dan ook als monument beschermd.
Het natuurinrichtingsproject heeft oog voor het erfgoed én voor het publiek dat van dat erfgoed wil genieten.
© Carole Ampe
Een werk van vele partners
Een natuurinrichtingsproject wordt uitgevoerd door de VLM in nauw overleg met het ANB. Daarnaast werken we intensief samen met Natuurpunt Middenkust, de gemeente Middelkerke en de Openbare Afvalstoffen Maatschappij (OVAM). Het overleg met allerhande partners gebeurt in de projectcommissie (die adviseert) en het projectcomité (dat beslist).
Het natuurinrichtingsproject wordt gefinancierd met Vlaamse middelen voor natuurinrichting. Door cofinanciering via andere kanalen konden extra werken worden uitgevoerd:
- De werken op en rond de Bamburgsite (2020) waren gecofinancierd vanuit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling in het kader van het Interreg-project VEDETTE.
- De werken in de buurt van de vijver aan de Vijfwege, langs de Steenstraat en op een perceel langs de Bamburgstraat (2024-2025) werden gecofinancierd met middelen van het Vlaams Klimaatadaptatieplan (VAP) en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).
Uitgevoerde werken
(chronologisch volgens uitvoering)
Herinrichting bunkersite Bamburg (afgewerkt in 2020)
Op de bunkersite Bamburg uit de Tweede Wereldoorlog hebben we in oktober 2020 een uitkijkplatform gebouwd bovenop één van de bunkers. Verder is de bunkersite opgeknapt: er is graffiti verwijderd, afval opgeruimd en de bunkers zijn afgesloten om schade en vervuiling te voorkomen. Eén bunker is ingericht als verblijf voor vleermuizen en amfibieën.
Vanaf het platform is de bunkersite goed zichtbaar. Het platform is bereikbaar vanaf het wandelpad aan de Bamburgstraat in Middelkerke.
Het duingrasland rond de bunkers is een kwetsbaar stukje natuur. Het wordt begraasd en blijft omheind en niet toegankelijk. Natuurpunt Middenkust organiseert geregeld natuurhistorische wandelingen.
>> meer lezen over de opening in het persbericht.
Een voorontwerp van de VLM werd technisch uitgewerkt door studiebureau Abicon en uitgevoerd door de firma Renotec.
De herinrichting van de bunkersite gebeurde met financiële steun van Europa via het Interregproject VEDETTE (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling – EFRO).
.png)
Via het natuurinrichtingsproject Schuddebeurze werkten we mee aan het project VEDETTE om bij te dragen aan de ontwikkeling van de Vlaamse Duinen. Dat is een grensoverschrijdend duinen- en poldergebied tussen Duinkerke in Frankrijk en Westende bij ons.
Het is een gebied met eenzelfde ecosysteem en met een gelijkaardige landschappelijke geschiedenis. In dat project werkten 12 Franse en Vlaamse partners samen om het duinenlandschap en de polders van Duinkerke tot Nieuwpoort te behouden en op te waarderen.
Uit de overlevering blijkt dat het tijdens de Tweede Wereldoorlog erg rustig bleef op en rond de bunkersite Bamburg. Over wat er zoal gebeurde op de site in de naoorlogse jaren, sprokkelden we samen met Natuurpunt Middenkust en de gemeente Middelkerke verhalen bijeen bij enkele omwonenden. Hun getuigenissen werden gefilmd en zijn te vinden op www.middelkerke.be/schuddebeurze.
Beelden rij 1:
Zicht op bunker met uitkijkplatform vanuit de lucht (©LucCassiman_machtigMiddelkerke)
Zicht op infobord en bunker met uitkijkplatform (©LucCassiman_machtigMiddelkerke)
Beelden rij 2:
Detail uitkijkplatform - uitgefreesde letters munitiedepot. Graffiti werd verwijderd van de oorspronkelijke muurbelettering.
De bunkers kregen traliehekkens naar origineel model.
Terreinwerken Duinvallei Schuddebeurzebeek (afgewerkt in 2022)
Het doel van de werken tussen de Schuddebeurzeweg, de Langestraat en de Heidestraat was om de typische natuur van een duinvallei tot ontwikkeling te laten komen.
Door steenpuinstort en de voedselrijke toplaag van de bodem af te graven, is er een gevarieerd gebied ontstaan.
De verse, voedselarme zandbodem kleurde al snel weer groen en bood extra groeiplaatsen voorhet zeldzame kruipend moerasscherm. Waterplanten en -dieren hebben de poelen snel gevonden. Het is nu enkel nog wachten op de kamsalamander!
Vooral in de winter vormt deze vochtige zone een aantrekkingspool voor de wulp met zijn gekromde snavel, de scholekster in zijn zwart-witte verenkleed, de kievit met zijn opvallende kuif en andere watervogels zoals meeuwen.
Langs de Schuddebeurzeweg is een picknickzone ingericht. Je vindt er ook een infobord over de natuur in de Schuddebeurze, met een situeringskaartje van de wandel- en fietspaden in het reservaat.
Tussen de Schuddebeurzeweg en de Langestraat ligt een nieuw stukje wandelpad op de rand van het natuurgebied. Hier vind je een infobord over de Eerste Wereldoorlog die hier heeft gewoed. Deze fase van de inrichtingswerken werd voorafgegaan door een archeologisch onderzoek.
Beelden rij 1:
Dronebeeld grootschalige afgravingswerken Duinvallei in volle gang - 15 oktober 2021 (© Middelkerke)
Dronebeeld heringerichte duinvallei na afronden van de werken - 16 juni 2022 (© Middelkerke)
Beelden rij 2:
Van op de picknickplaats en langs het wandelpad kan je genieten van het nieuwe stukje natuur.
Kruipend moerasscherm
Archeologisch onderzoek van Duitse loopgraven (afgewerkt 2021)
De Schuddebeurze lag tijdens de Eerste Wereldoorlog grotendeels aan en net achter de Duitse frontlijn die liep vanuit Lombardsijde naar de hoeve Groote Bamburgh. Op luchtfoto's van eind 1916 en begin 1917 zien we gevechts- en verbindingsloopgraven, een smalspoor en bunkers in het huidige natuurgebied.
In september 2021 heeft een archeologisch team een zone ten oosten van de Schuddebeurzebeek opgegraven. Daar werd eerder, tijdens het proefonderzoek, een Duitse verbindingsloopgraaf gevonden. Het team heeft de resten volledig onderzocht en opgegraven. Van de opgraving en de sporen is niks meer zichtbaar.
Omdat het gebied door de onderwaterzetting erg nat was, kon de loopgraaf slechts ca. 40 cm ingegraven worden. Een klein deel hiervan is in de bodem bewaard gebleven. De archeologen reconstrueerden het verdere verloop van de loopgraaf aan de hand van paalkuiltjes die deel uitmaakten van de wandconstructie. De wanden bestonden vermoedelijk uit houten palen met vlechtwerk ertussen. Om de geringe diepte van de loopgraaf te compenseren, wierpen de soldaten langs beide zijden een aarden wal op. Het zand daarvoor groeven ze ter plaatse uit. De kuilen die zo ontstonden, volgen mooi het verloop van de loopgraaf.
In de tweede helft van 1917 en in 1918 werd het gebied zwaar gebombardeerd, met een kraterlandschap als gevolg. Tijdens één van de bombardementen werd een deel van de opgegraven loopgraaf vernietigd door de inslag van een groot projectiel. Het Duitse leger groef langs de inslagkrater een nieuwe loopgraaf.
De Duitse loopgraven bleven in gebruik tot aan de bevrijding van Lombardsijde en omgeving op 16 oktober 1918.
Zoals op veel plaatsen in de Westhoek waar slag werd geleverd tijdens de Eerste Wereldoorlog, zitten in de Schuddebeurze nog veel resten van munitie in de ondergrond. Het archeologisch team en de aannemer die daarna kwam, moesten daarom zeer voorzichtig te werk gaan. De gronden zijn vooraf gescreend door munitiedeskundigen en alle graafwerken gebeurden onder hun begeleiding. Er werden heel wat explosieven aangetroffen die door DOVO (Dienst voor Opruiming en Vernietiging van Ontploffingstuigen) werden opgehaald.
Het archeologisch team ontdekte ook twee middeleeuwse greppels die mogelijk verband houden met akkers in de duinen. In de duinafzettingen werden twee scherven aardewerk uit de IJzertijd gevonden. Ze dateren uit de 5de eeuw voor Christus en lijken erop te wijzen dat de duinen hier veel ouder zijn dan eerder werd aangenomen.
Terreinwerken 't Veld en 't Prinsenveld (afgewerkt in 2024)
In september 2022 startte de VLM met een nieuwe fase van de natuurinrichtingswerken. Deze werfzone besloeg een groot deel van het natuurreservaat: aan weerszijden van de Bamburgstraat (vanaf de Vijfwege naar Lombardsijde) en op de grote percelen grenzend aan de bunkersite. Een aannemer voerde uiteenlopende werken uit: kleine stortjes opruimen, kleine afgravingen doen, omheiningen vernieuwen, 7 nieuwe poelen graven en 3 bestaande poelen uitdiepen, vroegere duinakkertjes zichtbaar maken, een stuk van het pad tussen de bunkers heraanleggen, een akker omzetten naar grasland.
Met deze werken werd ook een een grote poel gegraven langs de Bamburgstraat waar eerder (begin 2021) al een leegstaand, oud huisje met schuurtje was gesloopt. Dat gebeurde op vraag van de eigenaar, Natuurpunt. De sloop paste in het onthardingsbeleid van de Vlaamse overheid.
.
Beelden rij 1:
Werken langs Boterdijk (© Carole Ampe)
Nieuw gegraven poel
Beelden rij 2:
Plagvlak
Wandelaars op het nieuwe wandelpad
Terreinwerken Vijfwegen (afgewerkt 2025)
In deze fase kwam de kern van het natuurreservaat aan de beurt: de zone aan de Vijfwege aan de beurt en ook een perceel langs de Bamburgstraat.
De werken hebben de omgeving van de vijver ingrijpend veranderd. Struiken en bomen werden gekapt en gesnoeid. Zo konden we het stort in en op de rand van de vijver verwijderen. Via de inrichtingswerken trachten we de duinheide uit te breiden en kan de omgeving van de vijver beter beheerd worden.
Het perceel langs de Bamburgstraat werd grondig opgeruimd en maakt nu deel uit van het natuurreservaat. Het doel van de werken was om er het soortenrijk grasland te herstellen op de overgang van duin naar polder. Het wordt nu een plekje met poelen, rietkragen en houtkanten.
Deze werken werden gefinancierd met middelen van het Vlaams Klimaatadaptatieplan (VAP), het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO: www.vlaanderen.be/pdpo) en middelen voor natuurinrichting van de Vlaamse overheid.
In augustus werd dit perceel langs de Steenstraat onthard en werd het puin verwijderd tot de zuivere zandgrond.
Op die manier kan zich hier terug een duingrasland ontwikkelen.
De vijver (Vijfwegen) (links boven: situatie voor) werd open gemaakt om het stort te verwijderen en werd afgewerkt met flauwe oevers. (rechts boven en onder: situatie na (© Carole Ampe))
We volgen de evolutie op
Het natuurinrichtingsproject ondersteunt het beheer telkens in de eerste jaren na uitvoering. Dit is nodig om de evolutie op de grote zandvlaktes in de goede richting te sturen. Sommige zones worden begraasd, andere gemaaid en ongewenste soorten worden verwijderd.
En in de toekomst?
Sanering stortplaatsen (nog in ontwikkeling)
Ondertussen bereidt de Openbare Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) de sanering van twee grotere huisvuilstorten voor. OVAM heeft hiervoor de voorbije jaren heel wat bodemonderzoek gedaan. Er wordt onderzocht of het stort kan worden verwijderd tot op de oorspronkelijke bodem. Typische planten en dieren kunnen dan opnieuw een plek vinden.
Aanpassing wegenis (nog in ontwikkeling)
De VLM bekijkt samen met de gemeente Middelkerke of er aanpassingen aan de wegen in het gebied mogelijk zijn om hier een autoluwe zone van te maken waar het aangenaam wandelen en fietsen is. Overstekende dieren zouden er alleen maar van profiteren!
Extra documenten
Nieuwsbrief
Wenst u graag onze digitale nieuwsbrief te ontvangen over dit natuurinrichtingsproject, stuur dan een mailtje met vermelding "digitale nieuwsbrief Schuddebeurze" naar
projectsecretariaat.brugge@vlm.be.
Met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (Avec le soutien du Fons Européen de Développement Régional)
Met steun van het Europees Landbouwfonds voor
Plattelandsontwikkeling (ELFPO: www.vlaanderen.be/pdpo).
Laatste update: september 2025