Dit recht van voorkoop heeft tot doel de begunstigden ervan in staat te stellen bepaalde woningen en percelen, bestemd voor woningbouw te verwerven om die vervolgens aan te wenden om sociale huur- of koopwoningen of sociale kavels te realiseren.
Wettelijke basis
- Gecodificeerde decreten over het Vlaamse woonbeleid, gecodificeerd op 17 juli 2020 (citeeropschrift: 'Vlaamse Codex Wonen van 2021') (art. 5.76 tot en met 5.81)
- Decreet van 25 mei 2007 houdende de harmonisering van de procedures van voorkooprechten
- Besluit van de Vlaamse Regering tot uitvoering van de Vlaamse Codex Wonen van 2021 (citeeropschrift: Besluit Vlaamse Codex Wonen van 2021) (Boek 5, deel 6, art. 5.208 t.e.m. art. 5.210)
- Het decreet tot wijzigen van diverse decreten met betrekking tot wonen (MLT-decreet). Op 21 april 2023 bekrachtigde de Vlaamse Regering het decreet tot wijzigingen van diverse decreten met betrekking tot wonen (het middellange termijndecreet wonen). Dit decreet omvat belangrijke wijzigingen voor het recht van voorkoop. Deze nieuwe regels voor het recht van voorkoop zijn op 30 mei 2023 in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd en gelden vanaf 9 juni 2023.
De wetteksten kunnen geraadpleegd worden op de Vlaamse Codex.
Begunstigden
De begunstigden van het recht van voorkoop zijn, in deze rangorde:
- de woonmaatschappijen
- Vlabinvest
- de gemeenten
Willen twee of meer begunstigden hun recht van voorkoop uitoefenen, dan wordt het goed in diezelfde volgorde toegewezen (conform artikel 5.78 van de Vlaamse Codex Wonen (VCW)).
Uitzonderingen
Naast de algemene uitzonderingsbepalingen die gelden voor alle Vlaamse decretale rechten van voorkoop en die worden uiteengezet in artikel 8 van het decreet van 25 mei houdende de harmonisering van de procedures van voorkooprechten, geldt het recht van voorkoop Wooncode niet bij (art. 5.76, §3 van de Vlaamse Codex Wonen):
- de woningen die deel uitmaken van een gebouw met meerdere woningen, waarbij de verkoop mede-eigendom over gemeenschappelijke delen doet ontstaan;
- afzonderlijke garages en staanplaatsen voor fietsen en motorrijtuigen;
- afzonderlijke loten van een goedgekeurde verkaveling die niet in zijn geheel wordt verkocht;
- de aankoop van een woning of een perceel bestemd voor woningbouw door een of meer natuurlijke personen, op voorwaarde dat deze verkrijgers geen andere woning of ander perceel bestemd voor woningbouw volledig in volle eigendom of volledig in vruchtgebruik hebben, op de dag van het sluiten van de overeenkomst tot koop;
- woningen die verkocht worden door de woonmaatschappijen;
- gronden die ter uitvoering van het gemeentelijk actieprogramma, vermeld in artikel 2.6, tweede lid, verkocht worden met het oog op de verwezenlijking van een sociaal woonaanbod.
Gemeenten met bijzondere gebieden
Het besluit voorziet in een overgangsbepaling voor de zogenaamde bijzondere gebieden, overeenkomstig vroeger artikel 5.209 van het Besluit Vlaamse Codex Wonen: dit territoriaal recht van voorkoop dooft uit op 31 december 2024. Zij kunnen pas vanaf 1 januari 2025 instappen in de vernieuwde regeling.
Bijzondere gebieden zijn:
- Alle woningbouw- en woonvernieuwingsgebieden in de gemeenten van de Brusselse rand en de faciliteitengemeenten. Concreet gaat het over: Asse, Beersel, Bertem, Bever, Dilbeek, Drogenbos, Grimbergen, Hoeilaart, Huldenberg, Kortenberg, Kraainem, Linkebeek, Machelen, Meise, Merchtem, Mesen, Overijse, Ronse, Sint-Genesius-Rode, Sint-Pieters-Leeuw, Tervuren, Vilvoorde, Voeren, Wemmel, Wezembeek-Oppem en Zaventem.
- Woningbouw- en woonvernieuwingsgebieden door de minister van Wonen erkend als bijzondere gebieden, via ministerieel besluit (MB) op vrijwillig en gemotiveerd initiatief van de gemeente. Concreet gaat het over gebieden in Mechelen, Koksijde, Antwerpen, Zemst, Izegem, Oostende, Sint-Niklaas, De Panne, Geraardsbergen, Gent, Wervik, Meeuwen-Gruitrode (huidig Oudsbergen) en Buggenhout.
Toepassingsgebied – afbakening
De gemeente bakent via een gemeenteraadbesluit de percelen en gebouwen af waar een recht van voorkoop op rust. Enkel percelen en gebouwen in een zone bestemd voor wonen kunnen door een lokaal bestuur in deze gemeentelijke afbakening opgenomen worden.
Als een gemeente 9% of meer sociale woningen had, konden de begunstigden het recht van voorkoop pas uitoefenen na positief advies van het college van burgemeester en schepenen. Deze adviesverplichting vervalt met de nieuwe regeling. Vóór 9 juni 2023 geldt de adviesverplichting nog wel.
Het perceel of het gebouw dat is verworven door de uitoefening van het recht van voorkoop, wordt, eventueel na werkzaamheden, aangewend met het oog op een verruiming of voor de ondersteuning van het woonaanbod in eigendom of het beheer van de woonmaatschappijen. Het recht van voorkoop is dus bestemd voor de realisatie van een sociaal en geconventioneerd woonaanbod of functies die daar rechtstreeks mee verbonden zijn (infrastructuuraanleg, initiatieven voor het optimaliseren van de leefbaarheid, ondersteunende dienstverlening).
De Vlaamse Regering kan nadere regels bepalen voor de bestemming van de woning of het perceel. Deze bevoegdheid heeft de Vlaamse Regering vooralsnog niet uitgeoefend.
Opgelet: het voorkooprecht is enkel van toepassing als het perceel opgenomen is in het themabestand. Dit kan nagegaan worden via het e-voorkooploket.